Poradnik pracownika w dobie epidemii cz. 1-9

31 marca 2020 roku weszła w życie „Tarcza antykryzysowa”, w której rząd przygotował szereg rozwiązań m.in. dla przedsiębiorców, ale też i dla pracowników. W tym trudnym czasie pojawia się szereg niejasności, wątpliwość i pytań na które postaramy się odpowiedzieć.

 

Pytanie: Kiedy pracodawca może liczyć na świadczenia na rzecz ochrony miejsc pracy?

Ekspert odpowiada: Przedsiębiorca w rozumieniu art. 4 ust. 1 lub 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, u którego wystąpił spadek obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19 może zwrócić się z wnioskiem o przyznanie świadczeń na rzecz ochrony miejsc pracy, o wypłatę ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych świadczeń na dofinansowanie wynagrodzenia pracowników objętych przestojem ekonomicznym albo obniżonym wymiarem czasu pracy, w następstwie wystąpienia COVID-19, na zasadach określonych w ust. 7 i 10 (na niniejsze zasady wskazano w pytaniach 6 i 7 powyżej)

Jak wynika z art. 15g ust. 9 specustawy przez spadek obrotów gospodarczych rozumie się spadek sprzedaży towarów lub usług, w ujęciu ilościowym lub wartościowym:
1) nie mniej niż o 15%, obliczony jako stosunek łącznych obrotów w ciągu dowolnie wskazanych 2 kolejnych miesięcy kalendarzowych, przypadających w okresie po dniu 1 stycznia 2020 r. do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku o dofinansowanie, w porównaniu do łącznych obrotów z analogicznych 2 kolejnych miesięcy kalendarzowych roku poprzedniego. Za miesiąc uważa się także 30 kolejno po sobie następujących dni kalendarzowych, w przypadku gdy dwumiesięczny okres porównawczy rozpoczyna się w trakcie miesiąca kalendarzowego, to jest w dniu innym niż pierwszy dzień danego miesiąca kalendarzowego, lub
2) nie mniej niż o 25% obliczony jako stosunek obrotów z dowolnie wskazanego miesiąca kalendarzowego, przypadającego po dniu 1 stycznia 2020 r. do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku o dofinansowanie, w porównaniu do obrotów z miesiąca poprzedniego. Za miesiąc uważa się także 30 kolejno po sobie następujących dni kalendarzowych, w przypadku gdy okres porównawczy rozpoczyna się w trakcie miesiąca kalendarzowego, to jest w dniu innym niż pierwszy dzień danego miesiąca kalendarzowego.
Tomasz Oleksiewicz, radca prawny

Pytanie: Iść do pracy czy nie iść?  Czy pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy w związku zagrożeniem zarażenia koronawirusem?

Ekspert odpowiada: Najważniejszym dobrem jest życie ludzkie i ochrona zdrowia. Z przepisów Kodeksu pracy dowiemy się, że pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i jednocześnie stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika albo gdy wykonywana praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom ( art. 210 § 1 Kodeksu pracy). Uwaga – pracownik może się powstrzymać od pracy także wówczas, gdy w zakładzie przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy są przestrzegane, ale mimo to wykonywana przez niego praca bezpośrednio zagraża zdrowiu i życiu innych osób. Pamiętać także należy, że powstrzymywanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom bhp nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik zawiadomił o tym niezwłocznie przełożonego ( wyrok SN z dnia  9 maja 2000 r.,I PKN 619/99, OSNAPiUS 2001/20, poz. 610). I jeszcze jedno – prawa do oddalenia się z miejsca zagrożenia nie należy utożsamiać z prawem do opuszczenia pracy, bowiem pracownik powinien nadal pozostawać w dyspozycji pracodawcy.

Tomasz Oleksiewicz, radca prawny

 

Pytanie: Badania profilaktyczne pracowników – czy pracodawca może nie dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy?

Ekspert odpowiada: Z przepisów zmieniających ustawę antykryzysową wynika, że w przypadku ogłoszenia stanu zagrodzenia epidemicznego albo stanu epidemii, od dnia ogłoszenia danego stanu, zawiesza się wykonywanie obowiązków dotyczących kierowania pracowników na badania profilaktyczne (przewidziane między innymi w art. między innymi określonych w art. 229 § 2 zdanie pierwsze, § 4a w zakresie badań okresowych i § 5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. 2019 r. poz. 1040, 1043 i 1495). Z tym że po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii albo po odwołaniu stanu epidemii, pracodawca i pracownik są obowiązani niezwłocznie podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków, o których mowa w ust. 1 i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 60 dni od dnia odwołania danego stanu.

Tomasz Oleksiewicz, radca prawny

 

Pytanie: Czy w związku z epidemią pracodawca może dowolnie zmienić system lub rozkład czasu pracy pracowników, wydłużając czas pracy?

Ekspert odpowiada: Tak, ale nie każdy pracodawca. Z przepisów zmieniających specustawę, a dokładnie z art. 15x ust. 1, wynika że w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii pracodawca może, na czas oznaczony nie dłuższy niż do czasu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii:
1) zmienić system lub rozkład czasu pracy pracowników w sposób niezbędny dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji;
2) polecić pracownikom świadczenie pracy w godzinach nadliczbowych w zakresie i wymiarze niezbędnym dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji.

Z tym że powyższe przepisy odnoszą się do pracodawców zatrudniających pracowników w przedsiębiorstwie prowadzącym działalność polegającą na zapewnieniu funkcjonowania systemów i obiektów infrastruktury krytycznej w rozumieniu przepisów art. 3 pkt 2 lit. a, c, f, h i k  ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2019 r. poz. 1398 oraz z 2020 r. poz. 148, 284 i 374), to jest:
– zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa,
– sieci teleinformatycznych,
– zaopatrzenia w wodę,
– transportowe,
– produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych, ale także w:
– przedsiębiorstwie będącym podwykonawcą lub dostawcą, którzy nie są częścią infrastruktury krytycznej, o której mowa powyżej, ale są kluczowi dla zachowania ciągłości działania infrastruktury krytycznej,
– zapewniających funkcjonowanie stacji paliw płynnych w rozumieniu art. 3 pkt 10h ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2019 r. poz. 755, z późn. zm.8)) oraz stacji gazu ziemnego w rozumieniu art. 2 pkt 26 ustawy z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1124, 1495, 1527 i 1716 oraz z 2020 r. poz. 284);

Bardzo ważne jest to, że w sytuacji epidemii i w branżach wskazanych powyżej, pracodawca odmawia udzielenia pracownikowi urlopu wypoczynkowego, w tym urlopu, o którym mowa w art. 1672 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, urlopu bezpłatnego oraz innego urlopu, a także przesuwa termin takiego urlopu lub odwołuje pracownika z takiego urlopu, jeżeli został on już pracownikowi udzielony.
Tomasz Oleksiewicz, radca prawny

 

Pytanie: Upływa termin ważności orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy, co w tej sytuacji?

Ekspert odpowiada: Przepisy wskazują, że z przyczyn związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, orzeczenie o:
1)  częściowej niezdolności do pracy,
2)  całkowitej niezdolności do pracy,
3)  całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji,
4)  niezdolności do samodzielnej egzystencji,
wydane na czas określony na podstawie odpowiednich przepisów, których ważność upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii albo w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu, zachowuje ważność przez okres kolejnych 3 miesięcy od dnia upływu terminu jego ważności, w przypadku złożenia wniosku o ustalenie uprawnień do świadczenia na dalszy okres przed upływem terminu ważności tego orzeczenia.
Tomasz Oleksiewicz, radca prawny

 

Pytanie: Przestój – czy w przypadku aktualnej sytuacji należy mi się wynagrodzenie? Czy zachodzi jakaś zmiana w stosunku do art. 81 kodeksu pracy?

Ekspert odpowiada: Tak, w przypadku przestoju wynagrodzenie się należy. W obecnej sytuacji zachodzi jednak zmiana w stosunku do wskazanego powyżej przepisu art. 81 K.P. A mianowicie pracownikowi objętemu przestojem ekonomicznym pracodawca wypłaca wynagrodzenie obniżone nie więcej niż o 50%, nie niższe jednak niż w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy.

Wynagrodzenie, o którym mowa powyżej, jest dofinansowywane ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w wysokości 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dofinansowanie nie przysługuje do wynagrodzeń pracowników, których wynagrodzenie uzyskane w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został złożony wniosek, było wyższe niż 300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązującego na dzień złożenia wniosku.
Tomasz Oleksiewicz, radca prawny

 

Pytanie: Jestem cudzoziemcem zatrudnionym w polskiej spółce, niestety okres ważności mojej wizy się kończy, jak mogę przedłużyć jej ważność?

Ekspert odpowiada: Jeżeli ostatni dzień okresu pobytu cudzoziemca na podstawie wizy krajowej przypada w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, ogłoszonego w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2, okres pobytu na podstawie tej wizy oraz okres ważności tej wizy ulega przedłużeniu z mocy prawa do upływu 30 dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni. W takim przypadku w dokumencie podróży cudzoziemca nie umieszcza się nowej naklejki wizowej. Dodać należy, że podobnie wygląda sytuacja w sprawie ważności zezwolenia na pobyt czasowy – okres ważności tego zezwolenia ulega przedłużeniu z mocy prawa do upływu 30 dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni.
Tomasz Oleksiewicz, radca prawny

Pytanie: Czy i o ile pracodawca może obniżyć wymiar czasu pracy?

Ekspert odpowiada: Przedsiębiorca, rozumiany jako osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą, ale także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ust. 1 lub 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców), może obniżyć wymiar czasu pracy o 20%, nie więcej niż do 0,5 etatu, z zastrzeżeniem, że wynagrodzenie nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę ustalane na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy.

Ważne: Wynagrodzenie, o którym mowa powyżej jest dofinansowywane ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych do wysokości połowy tego wynagrodzenia, jednak nie więcej niż 40% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązującego na dzień złożenia wniosku o dofinansowanie. Dofinansowanie nie przysługuje do wynagrodzeń pracowników, których wynagrodzenie uzyskane w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym został złożony wniosek, było wyższe niż 300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązującego na dzień złożenia wniosku.
Tomasz Oleksiewicz, radca prawny

 

Pytanie: Czy dopuszczalne jest pełnienie funkcji społecznego inspektora pracy po upływie jego kadencji w czasie ogłoszenia stanu epidemii?
Odpowiedź: Tak, dopuszczalne będzie pełnienie funkcji społecznego inspektora pracy po upływie jego kadencji w czasie stanu epidemii.

Uzasadnienie
Status prawny społecznego inspektora pracy unormowano w ustawie z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. Dz.U.2015.567 t.j.). Na podstawie art. 6 ust. 1 tej ustawy społecznych inspektorów pracy wybierają i odwołują pracownicy zakładu pracy. Ust. 6.  tego przepisu doprecyzowuje, że wybory społecznych inspektorów pracy przeprowadzają zakładowe organizacje związkowe na podstawie uchwalonych przez siebie regulaminów wyborów.
Art. 13.  ust. 1 ustawy przewiduje szczególną ochronę trwałości stosunku pracy polegającą na zakazie wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
W Polsce ogłoszono stan epidemii w okresie od dnia 20 marca 2020 r. do odwołania w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, Dz. U. z 2020 r., poz. 491).
Jeżeli upłynęła kadencja społecznego inspektora pracy powinny zostać przeprowadzone ponowne wybory. W obecnej sytuacji przeprowadzenie wyborów społecznego inspektora pracy może stanowić narażenie pracowników na ryzyko utraty zdrowia lub życia w związku z ogłoszeniem stanu epidemii w Polsce. Przeprowadzenie wyborów może także być utrudnione z uwagi na nieobecność pracowników w zakładzie pracy (praca zdalna, wykorzystywanie świadczenia opiekuńczego w związku z opieką nad dzieckiem, kwarantanna).
Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 374, dalej ustawa o COVID-19) nie wprowadziła w zakresie wyborów społecznego inspektora pracy rozwiązań szczególnych na czas trwania epidemii. W ustawie wprowadza się rozwiązania, które pozwolą na realizację określonych obowiązków z zakresu prawa pracy po odwołaniu stanu epidemii w Polsce (np. art. 12a  dotyczy badań okresowych). Po odwołaniu stanu epidemii pracodawca i pracownik są obowiązani niezwłocznie podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków, przy czym ustawodawca wskazuje różne terminy na realizację obowiązków (np. o których mowa w ust. 1, i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 60 dni od dnia odwołania danego stanu).
Należy jednak zauważyć, że sądy rozpatrywały sprawy, w których społeczny inspektor pracy po wygaśnięciu mandatu,  wobec braku wyborów uzupełniających,  nadal traktowany był  jako  społeczny inspektor pracy oraz wykonywał wszystkie czynności określone ustawą o społecznej inspekcji pracy. Działalność ta odbywała się za zgodą pracowników,  pracodawcy i organizacji związkowych działających w zakładzie pracy. Brak zawarcia przez działające w zakładzie pracy organizacje związkowe porozumienia wyborczego w sprawie przeprowadzenia nowych wyborów społecznych inspektorów pracy, oceniana była jako  akceptuję istniejącego stanu rzeczy. Zatem, Istotne znaczenie ma tu wola pracowników zakładu pracy.
W wyroku z dnia 18 grudnia 2001 r. (I PKN 755/00) Sąd Najwyższy wskazał, iż przedłużenie czasu pełnienia funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy po upływie czteroletniej kadencji zgodnie z wolą pracowników, którzy wprawdzie nie przeprowadzili formalnego wyboru nowego inspektora pracy (…), lecz ponad wszelką wątpliwość zaakceptowali dalsze pełnienie przez powódkę funkcji społecznego inspektora pracy uzasadnia objęcie szczególną ochroną jej stosunku pracy.
W wyroku  z dnia 2 czerwca 2010 r. (II PK 371/09) Sąd Najwyższy przyjął, że nawet brak przeprowadzenia formalnych wyborów społecznego inspektora pracy nie wyklucza objęcia jego stosunku pracy ochroną szczególną, o ile pełni tę funkcję przy dorozumianej i niewątpliwej zgodzie pracodawcy (LEX nr 590317).
Znaczenie woli pracowników zaakcentował Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 listopada 1995 r., III PO 16/95 (OSNAPiUS 1996 r. nr 12, poz. 68), stwierdzając, że stosownie do art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy, zarówno wybór, jak i odwołanie z funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy ,,leży tylko i wyłącznie w gestii pracowników danego zakładu pracy”. W konkluzji Sąd Najwyższy w wymienionym postanowieniu przyjął, że wybór społecznego inspektora pracy przez pracowników zakładu pracy nie podlega żadnej kontroli zewnętrznej.
Podsumowując, można przyjąć, że w obecnej sytuacji, wobec braku odpowiedniej regulacji prawnej w ustawie o COVID-19, w przypadku zgody ze strony pracowników i organizacji związkowych,  po upływie kadencji społeczny inspektor pracy może nadal pełnić swoją funkcję i przysługiwać mu będzie szczególna ochrona trwałości stosunku pracy.
Oprac. Ewa Kędzior, dr Anna Reda-Ciszewska
Zespół Prawny, Biuro Eksperckie, Dialogu i Polityki Społecznej, KK NSZZ Solidarność

 

Bądź pierwszy, który skomentuje ten wpis!

Dodaj komentarz